„რათა აღეკვეთა ჭორები [თითქოს რომი მას გადაეწვას], მან[იმპერატორმა ნერონმა] ტყუილუბრალოდ დასდო ბრალი და აწამა ყველაზე საშინელი მეთოდებით ადამიანები, რომელთაც ზოგადად ქრისტიანებს უწოდებდნენ და [უმთავრესად] სძულდათ თავიანთი სისაძაგლის გამო".
ტაციტუსი
„ნერონი ავიწროებდა დიდებულთ და არასდროს ჩაგრავდა ჩვეულებრივ ხალხს".
ნაპოლეონი
აპენინის ნახევარკუნულზე თითქმის ყოველთვის განსაკუთრებულად ცხელი ზაფხული იცის, მაგრამ 64 წლის ივლისი, რომისათვის მოსალოდნელზე უფრო „მხურვალე" გამოდგა. საქმე იმაშია, რომ იმპერიის დედაქალაქი ისეთ ძლიერ ხანძარში გაეხვა, როგორიც მისი დაარსების დღიდან არ მომხდარა. „მთელი ქალაქი მოიცვა არაჩვეულებრივმა ქაოსმა, ადამიანები გიჟებივით დარბოდნენ აქეთ-იქით. ზოგიერთი ცდილობდა მეგობარს დახმარებოდა, ამავე დროს კი ეშინოდათ რომ თავიანთი საკუთარი სახლი დაექცეოდათ. ზოგიერთი ჯერაც ვერ აცნობიერებდა ბოლომდე რა საფრთხეში იმყოფებოდნენ და რომ ყველანი დაიხოცებოდნენ. ისინი, ვინც სახლებში იყვნენ, ცდილობდნენ გაეღწიათ გარეთ თავისათვის საშველად, ზოგი კი პირიქით, შენობებში ეძიებდა ხსნას. ბავშვები, ქალები, კაცები, მოხუცები - ყველანი ყვიროდნენ და ტიროდნენ. ხმაურს და კვამლში არაფრის გაგონება და დანახვა არ შეიძლებოდა. ზოგიერთი სადაც იყო იმ ადგილიდან ფეხს არ იცვლიდა შიშისაგან გონდაკარგული" - დიონ კასიუსზე (1) უკეთ ალბათ არც ერთ ანტიკურ ავტორს არ აღუწერია ის, რაც მაშინ ქალაქში ხდებოდა. „იმდენად მძიმე იყო ქალაქზე მიყენებული ზიანი, რომ ხალხი რამდენიმე საუკუნის წინ, გალების მიერ რომის გაძარცვას იხსენებდა"(2).
რომის ხანძარი 64 წელს, რომის ისტორიის ერთ-ერთი, განსაკუთრებულად საინტერესო მოვლენაა. მართალია რომში ხანძარი არცთუ იშვიათად ხდებოდა, მაგრამ ამ ფაქტს უკავშირდება ზოგიერთი ისეთი დეტალი, რაც გამოარჩევს მას და ცალკეული კვლევის ობიექტად აქცევს. პირველ რიგში, 64 წლის ხანძრისადმი განსაკუთრებული ინტერესი უკავშირდება თავად იმპერატორ ნერონს, რომის ისტორიაში, ალბათ, ყველაზე ექსტრავაგანტულ პიროვნებას. ასევე ახალი რელიგიის, ქრისტიანობის გამოჩენას ისტორიის ასპარეზზე და რომაული საზოგადოების დაპირისპირებას მასთან.
ნერონი და აგრიპინა (I ს. აფროდისიას მუზეუმი, თურქეთი)
ნერონზე არსებული ცნობებიდან, ბევრი რამ საკმაოდ არარეალური ჩანს და მეტყველებს მის მიმართ თავად ამ ავტორთა დამოკიდებულებაზე. ნერონი განსხვავდებოდა თავისი დროის სხვა მმართველთაგან. იულიუს-კლავდიუსების დინასტიის იმპერატორები, ზოგადად, რადგან ჩვენთვის კარგად არიან ცნობილები რომაელ ავტორთა ენაწყლიანობის წყალობით, უფრო „ადამიანურები" არიან, უფრო ახლო შეგვიძლია გავეცნოთ მათ პირად ცხოვრებას, ხასიათს, ინტერესებს, განსხვავებით აღმოსავლელი მონარქებისაგან, რომლებზეც ცნობები მწირი და ცალმხრივი იყო, იმ შემთხვევების გარდა, თუ მათი ცხოვრება რომაელი ან ბერძენი ავტორების თხზულებებში აისახებოდა. ისინი ნაკლებად ადამიანურები არიან და მათზე იმგვარად მსჯელობა, როგორიც რომის იმპერატორებზე შეგვიძლია, ფაქტობრივად წარმოუდგენელია მასალის სიმწირისა და ერთფეროვნების გამო. ხშირად, ზოგიერთი ისტორიული პიროვნება, სხვადასხვა გარემოებათა გამო უფრო მეტად „იჩაგრება" მემატიანეთა მიმართ და მასზე ისეთი უარყოფითი წარმოდგენა იქმნება, როგორსაც შეიძლება არც იმსახურებდა.
იმპერატორი კლავდიუსი
(I ს. ნეაპოლის არქეოლოგიური მუზეუმის ექსპონანტი)
იმპერატორი ნერონი ქრისტიანულ, ებრაულ თუ ადრერომაულ გადმოცემებში დაუნდობელი, სისხლისმსმელი პიროვნებაა, რომელსაც მხოლოდ განადგურება და მოსპობა შეუძლია. ის ახლოს დგას თავის წინამორბედის, იმპერატორ კლავდიუსის ძმისშვილთან იმპერატორ კალიგულასთან. „თანამედროვე მკითხველები, რომლებიც გაეცნობიან წყაროებს ნერონის შესახებ, ებრაულ და ქრისტიანულ ტრადიციაში, განცვიფრებულები დარჩებიან. ვინც წაიკითხავს ძველ ებრაულ და ქრისტიანულ წარმოდგენებს ნერონზე, რომელიც დაბრუნდება როგორც ანტიქრისტე, გაიზიარებს ნეტარი ავგუსტინეს უნდობლობასა და სკეპტიციზმს აპოკალიპტური წინასწარმეტყველებების მიმართ. მიუხედავად ამისა, ნერონი ებრაულ და ქრისტიანულ ტრადიციაში დეტალურ შესწავლას საჭიროებს, რადგან იმპერატორთან დაკავშირებულ ძველ ლეგენდებსა და მითებს მნიშვნელოვანი კულტურული ღირებულება გააჩნია"(3). არც მისივე თანამედროვე რომაელი ავტორები არიან დადებითად განწყობილნი ნერონის მიმართ და ამასაც რასაკვირველია თავისი მიზეზები მოეძებნება. აღმოსავლელ მეფეებს ძირითადად მათი სამხედრო წარმატებებით აფასებდნენ, ნაწილობრივ ასე იყო რომშიც, მაგრამ აქ კიდევ უფრო დიდი მოთხოვნები არსებობდა, ის რაც შეიძლებოდა აღმოსავლეთში დიდ ომად და გრანდიოზულ გამარჯვებად მოენათლათ, რომისათვის ნაკლებად მნიშვნელოვანი იყო.
რომაული ოქროს მონეტა იმპერატორ ტიბერიუსის გამოსახულებით (ძვ.წ. 36 წ.)
რომის ზოგიერთ იმპერატორს, თუნდაც ნერონს, დომიციანეს და ტიბერიუსს, ზოგიერთი მარცხის გარდა, სამხედრო წარმატებებიც ჰქონდათ თავიანთი მმართველობისას, მაგრამ ეს მოვლენები მეტნაკლებად ჩრდილქვეშ მოექცა რომაელ ისტორიკოსთა თხზულებებში, სამაგიეროდ რომში მიმდინარე პოლიტიკური ინტრიგები, პირადი ცხოვრების სხვადასხვა დეტალი უფრო მკაფიოდ აისახა ლიტერატურაში და ღრმა კვალი დატოვა ამ იმპერატორთა ცხოვრების აღწერის ტრადიციაზე.(4) შემდგომი თაობები, რომლებიც უკვე ტაციტუსის, იოსებ ფლავიუსის თუ I საუკუნის სხვა ავტორთა ცნობებს ეყრდნობოდნენ, ძალაუნებურად ექცეოდნენ მათი ძლიერი ზეგავლენის ქვეშ. ნერონი არ იყო რომის დიად იმპერატორთაგანი, მაგრამ მისი მმართველობის პერიოდის ერთ დიდ ჯოჯოხეთად წარმოდგენაც არ მოგვცემს ისტორიულ ობიექტურობას. ასევე უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ ნერონის იმპერატორობის ეტაპებად დაყოფაც შესაძლებელია და ეს ეტაპები მოცემული ცნობების მიხედვით რადიკალურად განსხვავდება ერთმანეთისაგან, დადებითიდან უარყოფითისაკენ.
ინსულა (რომაული სახლი). ხანძრის შემთხვევაში ცეცხლი ადვილად ედებოდა ასეთ სახლებს
როგორც აღვნიშნეთ, ნერონის დემონიზებაში განსაკუთრებული წვლილი შეტანილი აქვთ ქრისტიანებს. ქრისტიანები რომში ნერონამდეც იყვნენ და არცთუ დადებითი დამოკიდებულება იყო ამ ახლად ჩამოყალიბებულ მიმდინარეობასა და სხვა ებრაელებს ან წარმართებს შორის. რომაული მმართველობისათვის ქრისტიანები უბრალოდ არსებული რელიგიური ჯგუფებიდან ერთ-ერთის წარმომადგენლები იყვნენ რომელთაგან მხოლოდ მათი ლოიალურობის დონე აინტერესებდათ. ასეთივე უნდა ყოფილიყო იმპერატორთა პოზიცია, როდესაც მათ ყურამდე მიდიოდა სისტემური რელიგიური დაპირისპირების შესახებ. სვეტონიუსი წერს, რომ იმპერატორმა კლავდიუსმა გამოსცა ბრძანება რომიდან ქრესტოს მიმდევარი იუდეველების განსადევნად. სამეცნიერო ლიტერატურაში არ არსებობს თანხმობა ამ საკითხზე, ვინ იგულისხმება ქრესტოს შორის. შესაძლოა აქ უბრალოდ საქმე გვაქვს ბერძნული სიტყვის ქრისტოსის (მესია) ლათინურ ფორმასთან. არაა გამორიცხული, რომ ქრისტეს მიმდევარმა ცალკეულმა პირებმა, რომლებიც რომში მოხვდნენ, თავიანთი ქადაგებით გამოიწვიეს მართლმორწმუნე იუდეველთა უკმაყოფილება, როგორც ეს ხდებოდა პროვინციებში.
მოციქულები პეტრე და პავლე (ელ გრეკოს ნახატი, XVI ს.)
კლავდიუსმა, რომელსაც არ სურდა დაეშვა არეულობა რომში, გაასახლა აქედან იუდეველები. კლავდიუსის მიერ იუდეველთა გასახლება მოხსენიებულია მოციქულთა საქმეებშიც. ასე რომ, კლავდიუსის ეს ბრძანება მიმართული იყო არა კონკრეტულად ქრისტიანთა წინააღმდეგ, არამედ ზოგადად იუდეველთა მიმართ, რომელთა რელიგიური დაპირისპირება და მესიანისტური მისწრაფებები იმპერატორს დედაქალაქში მშვიდობიანობისათვის საფრთხის შემქმნელად შეიძლებოდა მიეჩნია.(5) ნერონის დროს რომში ქრისტიანთა უკვე არცთუ ისე მცირერიცხოვანი ჯგუფი იმყოფებოდა. მათი წინამძღოლებიდან განსაკუთრებით გამოირჩეოდნენ პეტრე და პავლე. როგორც ვერნონ ბარტლეტი წერს, „როდესაც პავლე რომში ჩავიდა, ნერონის მმართველობის პირველი ხუთი „ოქროს წელიწადი" (სანამ სენეკას რჩევებს მისდევდა(6), დასრულებული იყო და ის უკვე თავისი საყვარლის პოპეას გავლენის ქვეშ გახლდათ მოქცეული, რომელიც ძლიერი ებრაული გავლენის ქვეშ იყო მოქცეული, რამაც შემდგომში განსაზღვრა ნერონის ზოგიერთი გადაწყვეტილება იმაზე მეტჯერ ვიდრე ამაზე იოსებ ფლავიუსი აღნიშნავს".(7)
სენეკას თვითმკვლელობა (მანუელ დომინგეს სანჩესის ნახატი, 1871 წ.)
რომში, 64 წლის ივლისში მომხდარმა ხანძარმა არა მხოლოდ თავად ხანძრის დროს შეიწირა ხალხი, არამედ ცეცხლის ჩაქრობის შემდეგაც, როდესაც დამნაშავეს დაუწყეს ძებნა. რომის ხანძარი როგორც ვთქვით, პირველი შემთხვევა არ იყო. იმპერიის ხალხით სავსე დედაქალაქი ხშირად იწვოდა. 6 წლის ძლიერი ხანძრის შემდეგ, ოქტავიანე ავგუსტუსმა სპეციალური სახანძრო სამსახური შექმნა, რომელიც თავდაპირველად შვიდასი კაცისაგან შედგებოდა. ტიბერიუსის დროს რომში ორჯერ მოხდა ხანძარი. 27 წელს გადაიწვა მთელი კვარტალი ცელიუსზე, რვა წლის შემდეგ კი - მთელი ავენტინი და დიდი ცირკის ნაწილი. ცელიუსზე დანგრეული შენობების აღსადგენად ტიბერიუსს დიდი თანხის - 100 მილიონი სესტერცის გაღება დასჭირდა. ხანძრები ხდებოდა კალიგულასა და კლავდიუსის დროსაც. ეს უკანასკნელი პირადადაც კი მონაწილეობდა ხანძრის ჩაქრობაში 54 წელს, როდესაც ცეცხლში გაეხვა მარსის მინდორი. თუმცა ყველა ეს ხანძარი დამანგრეველი ძალით ბევრად ჩამორჩებოდა 18 ივლისის ღამის ხანძარს.(8)
რომაული კამეო ავგუსტუსის, ტიბერიუსისა და იულიუს-კლავდიუსების დინასტიის სხვა წარმომადგენელთა გამოსახულებით (I ს.)
ამ ღამით რომში სიტუაცია კატასტროფული იყო. ხანძარი დაიწყო მჭიდროდ დასახლებულ კვარტალში დიდი ცირკის მახლობლად. თავდაპირველად ცეცხლი მოედო ხის ქოხებსა და ფარდულებს, რომლებშიც ბერძენი და აზიელი ვაჭრები ცხოვრობდნენ, შემდეგ ცეცხლმა ცირკის არენას მიაღწია. მალე 14-დან 10 რაიონს, რომელზეც ავგუსტუსმა ქალაქი გააშენა, ცეცხლში გაეხვა.(9) ცეცხლმა შთანთქა ძველი ტაძრები, დიდებული სასახლეები, მდიდრული თეატრები, ტრიუმფალური თაღები და წარსულის მრავალი ძეგლი.(10) როდესაც ნერონი დარწმუნდა, რომ პალატინის სასახლის გადარჩენა აღარ შეიძლებოდა, ქალაქის შემოგარენში, თავის ბაღებს შეაფარა თავი. რომში საერთო ქაოსმა დაისადგურა.(11) რამ გამოიწვია ხანძარი, ვის ინტერესებში შედიოდა და რა მოიტანა შედეგად, ამაზე დღესაც მსჯელობენ და სხვადასხვა ჰიპოთეზები არსებობს.
კორნელიუს ტაციტუსის სკულპტურა ავსტრიის პარლამენტის წინ, ვენაში
დიონ კასიუსი აღნიშნავს, რომ ნერონი მთელი რომის განადგურებას ნატრობდა და მან გაგზავნა ხალხი და გაავრცელებინა ხანძარი(12). ნერონის „რომის გადამწვავად" გამოყვანას თავის დროზე საკმაოდ ბევრი მომხრე ჰყავდა. პროფესორ ა. პროფუმომ თავის ნაშრომში რომის გადაწვაზე მთელი პასუხისმგებლობა ნერონს დააკისრა. იმპერატორს ჰქონდა გეგმა როგორ განევითარებინა რომის ძველი უბნები, რომელთა მოწყობა და სანიტარული მდგომარეობა არ აკმაყოფილებდა და გადაწყვიტა ხანძრის მოწყობით გაენადგურებინა. ამისათვის აირჩია შუა ზაფხულის პერიოდი, როდესაც Scirocco ან Ponentino (13) ქრის და მისი მეშვეობით ხანძარიც ადვილად გავრცელდებოდა პალატინის გორაკის სამხრეთ კუთხიდან, სადაც იმპერატორის ბრძანებით ცეცხლი გაუჩინეს საიმპერატორო საწყობს.(14) ნერონს სურდა თავისი ოქროს სასახლე (Domus Aurea) გაეფართოვებინა იმ ტერიტორიის ნაწილზე, რომელსაც გადაწვავდა.(15)
„მათ ძალიან უნდოდათ გამოეყვანათ ის შეშლილ და ბოროტ ადამიანად, რომელსაც მხოლოდ განადგურება და სისხლიანი მსხვერპლი სურს. ნერონისადმი ქალაქის დაწვის დაბრალება - მხოლოდ ლეგენდაა. პრინცეპსს არ შეიძლება უნდოდეს საკუთარი დედაქალაქის განადგურება."(16)
Domus Aurea - თანამედროვე კომპიუტერული რეკონსტრუქცია
როგორც ვალერი დუროვი აღნიშნავს, ამ ხანძრის ინიციატორად ნერონის მოაზრება, მეტად საეჭვო ჰიპოთეზაა; თუმცა მისი მმართველობისას იმდენი უკანონობა ხდებოდა, რომ ხალხი მზად იყო დაეჯერებინა რომ იმპერატორი გახლდათ ხანძრის გაჩაღებაში დამნაშავე. ქალაქ რომში ძირითადად ცუდად აგებული და ადვილადაალებადი სახლები (ინსულები) იყო და ცეცხლის გაჩენის შემთხვევაში, მისი შეჩერება ფაქტობრივად შეუძლებელი ხდებოდა. სავსებით საკმარისია წარმოვიდგინოთ, რომ ავაზაკებსა და ყაჩაღებს გამოეცხადებინათ კიდეც, რომ ისინი იმპერატორის ბრძანებით მოქმედებდნენ, როდესაც ხანძარს ავრცელებდნენ, რათა ძარცვის ახალი შანსი მისცემოდათ (17).
ნერონმა ხანძრის გავრცელებისთანავე მიიღო ენერგიული ზომები მოსახლეობისათვის დახმარების აღმოსაჩენად. მათ განკარგულებაში გადასცა მთელი რიგი საზოგადოებრივი შენობები, ბრძანა დროებითი საცხოვრებელი ბანაკების აშენება მარსის მინდორზე და იმპერატორის ბაღებში. ოსტიიდან და ახლო ქალაქებიდან დიდი რაოდენობით სურსათისა და პირველადი საჭიროების ნივთების მოტანა, შესამჩნევად დაწია ფასები პურზე (18). ტაციტუსის მიხედვით ამ ზომებმა შესაბამისი შედეგი ვერ მოუტანეს ნერონს ხალხის დამოკიდებულების შეცვლისათვის, რადგან გავრცელდა ხმები, თითქოს ის, მაშინ, როდესაც რომი ცეცხლის ალში იყო გახვეული, სასახლის სცენაზე იდგა და ტროას დაცემაზე მღეროდა, ადარებდა რომის თავს დამტყდარ უბედურებას ძველი დროში მომხდარს (19). ეს რასაკვირველია ცარიელი სიტყვებია, თუნდაც იმიტომ, რომ თეატრი, იმპერატორის სასახლეში, პალატინის გორაკზე მდებარეობდა და ამ დროისათვის ცეცხლის ალში იყო გახვეული, მაგრამ ეს სცენა ისე ეფექტური იყო წარმოსადგენად, რომ დიდ შთაბეჭდილებას ახდენდა მსმენელზე, მან ხალხის ფანტაზიას ფართო გასაქანი მისცა. ამ ყველაფრის ახსნა კი არცთუ ისე ძნელია: ნერონს, რომელიც აღმერთებდა ბერძნულ კულტურას რომაულზე მეტად, თავისუფლად შეეძლო შეედარებინა ცეცხლმოდებული რომი ტროასათვის (20).
დიდი ხანძარი რომში (ჰუბერტ რობერტის ნახატი, XVIII-XIX ს. მიჯნა)
ამ დროს ჩნდებიან ქრისტიანები „ასპარეზზე" და მათ შესახებ ტაციტუსი მოგვითხრობს: „იმისათვის, რათა აღეკვეთა ჭორები [თითქოს რომი მას გადაეწვას], მან[იმპერატორმა ნერონმა] ტყუილუბრალოდ დასდო ბრალი და აწამა ყველაზე საშინელი მეთოდებით ადამიანები, რომელთაც ზოგადად ქრისტიანებს უწოდებდნენ და [უმთავრესად] სძულდათ თავიანთი სისაძაგლის გამო. ქრისტუსი, რომლისგანაც მოდის ეს სახელი, პონტიუს პილატემ (და არა პონტოელმა პილატემ. პილატე პონტოელი არ იყო, პონტიუს არის საკუთარი სახელი, რომელიც იტალიაში იყო გავრცელებული, განსაკუთრებით სამნიტებში), იუდეის პროკურატორმა სიკვდილით დასაჯა როგორც დამნაშავე, ტიბერიუსის იმპერატორობის ხანაში (21), მაგრამ მავნე ცრურწმენა, რომელიც დროებით ჩაახშეს, გავრცელდა არა მხოლოდ იუდეაში, სადაც ჩაისახა ეს სიბოროტე, არამედ ქალაქ რომშიც, სადაც ყოველგვარი საძაგელი და სამარცხვინო მსოფლიოს ყველა კუთხიდან იკრიბება და ფართოდ ვრცელდება. თავდაპირველად დაიჭირეს ისინი, რომლებიც ღიად აცხადებდნენ რომ ამ სექტის მიმდევრები იყვნენ, შემდეგ კი მათი მითითებით ბევრი სხვაც, დადანაშაულებული უმეტესად არა ქალაქის დაწვისათვის, არამედ ადამიანთა მოდგმის სიძულვილისათვის (22).
„Ecce Homo"(აი ადამიანი) - პილატე ნაწამებ ქრისტეს წარუდგენს ებრაელებს, რომლებიც პილატესგან მის დასჯას მოითხოვენ (ანტონიო კისერის ნახატი, XIX ს.)
პროფესორი პასკალი მიიჩნევდა რომ ქრისტიანები ამ დროს რომში მრავლად იყვნენ და ხანძარს ქრისტიანების მოწყობილად თვლის. ასევე ბევრი პროზელიტი იყო პრეტორიანელთა და რომის მეხანძრეთა შორის. ენერგიულ შეთქმულთა ჯგუფმა დაგეგმა გაეწმინდა იმპერიის ბინძური დედაქალაქი ხანძრის მეშვეობით და დაეყენებინათ სამყაროს დასასრული, რომელსაც ელოდნენ (23). ეს მოძველებული მოსაზრება შემდგომში საფუძვლიანად უარყვეს ამ საკითხის მკვლევარებმა. ქრისტიანთათვის ხანძრის გაჩაღების დაბრალება საერთოდაც არ მეტყველებს ამ დროისათვის მათ მრავალრიცხოვნობაზე, როგორც ზოგიერთი მკვლევარი თვლის. იმპერატორმა გაცოფებული პლებსის განსასჯელად მისცა ხალხის მცირერიცხოვანი ჯგუფი, უცხო და უცნობი, რომელსაც არ ეყრდნობოდა არც ერთი მნიშვნელოვანი სოციალური ან ეთნიკური ჯგუფი და არც საშიშროება არსებობდა პროვინციებში მათი დასაცავი გამოსვლების (24). სავარაუდოდ, ქრისტიანების წინააღმდეგ რეპრესიებს შეეწირნენ მოციქულები პეტრე და პავლეც, თუმცა მათი სიკვდილის ზუსტი თარიღი არ გვაქვს და უბრალოდ მოიაზრება რომ ისინი 64-დან 68 წლამდე პერიოდში უნდა დაეხოცათ. პეტრე თავდაყირა გააკრეს ჯვარზე, ხოლო პავლეს თავი მოჰკვეთეს.
მხეცის რიცხვი (უილიამ ბლეიკის ნახატი, 1805 წ.)
ანტიქრისტიანულმა „გენოციდმა" ნერონს ახალი აღთქმის ბოლო კანონიკურ წიგნში - „გამოცხადებაში" დაუმკვიდრა ადგილი. სატანის „მხეცები" რომაელი იმპერატორები არიან, ხოლო მხეცის რიცხვი - 666 - ალბათ ნერონის კოდია (25). „ნერონ კეისრის" ბერძნული ფორმის ებრაულ თანხმოვნებზე ტრასლიტირებით, თახმოვნების რიცხვითი ეკვივალენტებით შეცვლით და ამ რიცხვების შეკრებით 666 მიიღებთ. სავარაუდოდ, „გამოცხადება" იმპერატორ დომიციანეს მმართველობის დროს, ქრისტიანების დევნის პერიოდში, 81-96 წლებში დაიწერა (26). II საუკუნის ავტორი ირენეუსი წერდა, რომ ზოგიერთ ხელნაწერში იყო არა 666 არამედ 616, თუმცა ამას გადამწერების შეცდომად თვლიდა და 666-ს თავისებურ განმარტებას იძლეოდა, რომ წარღვნა ნოეს სიცოცხლის მე-600 წელს მოხდა, კერპი რომელიც ნაბუქუდონოსორმა დადგა 60 წყრთა იყო სიმაღლით და 6 წყრთა სიგანით და ა.შ. რიცხვებს უთავსებდნენ სხვადასხვა სახელებსაც სხვადასხვა პერიოდში, V საუკუნეში ვიქტორიანუსი მოიხსენიებდა ვანდალთა მეფე ჰენზერიხსაც კი (27). ჰენრი სანდერსი თვლის, რომ ნერონი შეესაბამება არა 666, არამედ 616-ს. ეს რიცხვი ასევე გვხვდება სხვადასხვა ხელნაწერში 666-ს ნაცვლად. შესაძლოა ეს ცვლილება დროთა განმავლობაში მოხდა და მოცემული 616 არაა შეცდომა, ის მართლაც ნერონს უკავშირდება და უფრო ადრეულ პერიოდს განეკუთვნება, თუმცა იოანეს „გამოცხადების" დასათარიღებლად ამის განსაზღვრა ბევრს არაფერს გვაძლევს (28).
პაპირუსი, რომელზეც ახალი აღთქმის ფრაგმენტებია შემორჩენილი, მასზე მხეცის რიცხვი არის 616 (პაპირუსი 115, ეშმოლას მუზეუმი, ოქსფორდი)
როგორც ვხედავთ, ნერონისა და ქრისტიანობის დაპირისპირების ამბის რეალურობას, სათანადო საფუძვლები აქვს, მაგრამ საკითხისადმი სხვაგვარი მიდგომაა საჭირო, რათა არ მოვექცეთ ანტიკური ხანის ქრისტიან ავტორთა პროპაგანდის ან თუნდაც ნერონის მოძულე რომაელი ისტორიკოსების გავლენის ქვეშ და ცალმხრივად არ შევაფასოთ მოვლენები. ქრისტიანობა მიუღებელი იყო რომაული საზოგადოებისათვის და მათი ბედი არ განსაზღვრა მხოლოდ ნერონის დამოკიდებულებამ. თუ კლავდიუსის დროს ქალაქიდან განდევნილი „ქრესტოს" მიმდევარ იუდეველებში ქრისტიანები იგულისხმება, კვლავაც დგება ქრისტიანობის იმ დროის რომაულ საზოგადოებასთან და რომაულ და იმპერიაში გავრცელებულ სხვა კულტებთან შეუთავსებლობის პრობლემა. ქრისტიანობამ ნერონისგან მიყენებული ჭრილობები, შეიძლება ითქვას, საკმაოდ მალე მოიშუშა და კიდევ უფრო გაძლიერდა. მართალია მას მოაკლდა პეტრესა და პავლეს მსგავსი ლიდერები, მაგრამ მათი სახით, ახალმა რელიგიამ, ქრისტესათვის წამებულთა კულტი შექმნა და მოციქულები ქრისტიანული თავდადების მაგალითებად გამოსახა. ნერონიდან IV საუკუნემდე, ქრისტიანების რიცხვი მუდმივად იზრდებოდა და ისინი ფეხს იკიდებდნენ მთელს იმპერიაში, რამაც საბოლოოდ დაარწმუნა რომის იმპერატორები, თავიანთი ძალაუფლება დაეკავშირებინათ ამ მზარდ და ძლიერ კულტთან, რის შემდეგაც რომისა და ქრისტიანობის იდეა ერთიანი და განუყოფელი გახდა.
სქოლიოები
1. დიონ კასიუსი - II-III საუკუნეებში მოღვაწე ბერძნული წარმოშობის რომაელი ისტორიკოსი.
2. Paul Halsall, „Dio Cassius: Nero and the Great Fire 64 CE", Internet Ancient History Sourcebook [https://legacy.fordham.edu].
3. Martin T Dinter; Emma Buckley, A companion to the Neronian age (Chichester, 2013), 385.
4. თუნდაც რად ღირს I-II სს. ისტორიკოსის სვეტონიუს ტრანკვილუსის (12 კეისრის ცხოვრების ავტორი) მეტად არადამაჯერებელი, სუბიექტური, ნერონის პიროვნების რაც შეიძლება ცუდი თვალსაზრისით აღსაწერად მოტანილი ცნობები: „წინასწარმეტყველური გამოდგა მამამისის, დომიციუსის სიტყვები, მეგობართა მილოცვების პასუხად რომ თქვა: რა შეიძლება გაჩენილიყო ჩემგან და აგრიპინასგან, თუ არა საშინელება და უბედურება კაცობრიობისთვისო". „ნერონის ბედნავსობის აშკარა ნიშანი განწმენდის დღესაც გამოჩნდა: როცა დამ გაიუს კეისარს ჰკითხა, ჩვილს რას დაარქმევო, მან თვალი მიაპყრო ბიძას _ კლავდიუსს (რომელიც მერე იმპერატორი გახდა და ნერონი იშვილა) და, შენს სახელს ვარქმევო, განუცხადა. ეს თავის შესაქცევად და აგრიპინას გასამწარებლად გააკეთა _ კლავდიუსი ხომ მაშინ სასახლის კარზე ყველას სასაცილოდ ჰყავდა აგდებული". „11 წლის რომ გახდა, კლავდიუსმა იშვილა. იგი სენატორ ანეუს სენეკას მიაბარეს აღსაზრდელად. ამბობენ, სენეკას იმავე ღამეს დაესიზმრა, თითქოს მისი აღსაზრდელი გაიუს კეისარი (კალიგულა) იყო. ნერონმა სულ მალე, პირველი შესაძლებლობისთანავე გამოამჟღავნა თავისი სასტიკი ხასიათი და დაამტკიცა, რომ სიზმარი წინასწარმეტყველური იყო". გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი, კეისრები (თბილისი, 2011), 263-268.
5. Ирина Свенцицкая, Раннее Христианство: Страницы Истории (Москва, 1987), 163.
6. როგორც სვეტონიუსი აღნიშნავს, ნერონმა მმართველობა საკმაოდ ეფექტურად დაიწყო, ის ნიჭიერ და ენერგიულ იმპერატორად მოევლინა იმპერიას: „[ნერონს] კარგი განათლება ჰქონდა. ბერძნულსაც ლათინურივით ფლობდა. კოსულობისას ბონონიელებს ლათინურად მიმართავდა, როდოსელებსა და ილიონელებს - ბერძნულად". „ჯერ კიდევ სრულიად ყმაწვილი, ცირკის არენაზე ტროულ თამაშობებში იღებდა მონაწილეობას და წარმატებებსაც აღწევდა. სამხედრო წვრთნის დროს პრეტორიანელებს თავისი ფარით წინ მიუძღოდა". „საკუთარი ღირსებები რომ წარმოეჩინა, განაცხადა, ქვეყნის მართვაში ავგუსტუსის ხაზს გავყვებიო. შემთხვევას არ უშვებდა ხელიდან, ყველასათვის ეჩვენებინა, რა ხელგაშლილი, მოწყალე და გულჩვილი იყო. იმ გადასახადებიდან, რომლებიც ხალხს მძიმე ტვირთად აწვა, ზოგი შეამცირა, ზოგი კი სულაც გააუქმა". გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი, კეისრები, 267-268.
7. Vernon Bartlet, „Paul in Rome", The Biblical World, Vol. 34, No. 5 (Nov., 1909), 346.
8. Валерий Дуров, Нерон, или Актер на троне (Санкт-Петербург, 1994), 230-231.
9. Дуров, Нерон, или Актер на троне, 231.
10. იქვე.
11. იქვე.
12. Paul Halsall, „Dio Cassius: Nero and the Great Fire 64 CE", Internet Ancient History Sourcebook [https://legacy.fordham.edu].
13. Scirocco - სამხრეთის ცხელი და მშრალი ქარი, Ponentino - დასავლეთის ქარი.
13. Scirocco - სამხრეთის ცხელი და მშრალი ქარი, Ponentino - დასავლეთის ქარი.
14. Ch. Hülsen, „The Burning of Rome under Nero", American Journal of Archaeology, Vol. 13, No. 1 (Jan. - Mar., 1909), 45-46.
15. Hülsen, „The Burning of Rome under Nero", 46.
16. Ирина Свенцицкая, Раннее Христианство: Страницы Истории (Москва, 1987), 163-164.
17. Paul Halsall, „Dio Cassius: Nero and the Great Fire 64 CE", Internet Ancient History Sourcebook [https://legacy.fordham.edu].
18. Дуров, Нерон, или Актер на троне, 232.
19. იქვე.
20. Дуров, Нерон, или Актер на троне, 232. შესაძლებელია, მათ ახსენდებოდათ ალექსანდრე მაკედონელი, რომელიც ჰეტერა ტაისისაგან წაქეზებული მთვრალი შეიჭრა პერსეპოლისის სამეფო სასახლეში ჩირაღდნით ხელში, რამაც გამოიწვია მთელი ქალაქის დაღუპვა. Свенцицкая, Раннее Христианство, 163-164.
21. ქრისტესა და იოანე ნათლისმცემლის შესახებ მეორე მნიშვნელოვანი წყაროა იოსებ ფლავიუსის „ებრაული სიძველეები"(Antiquitates Judaicae), რომელიც დაახლ. 93-94 წლებშია დაწერილი (ანუ დაახლ. 25 წლის შემდეგ მარკოზის სახარებიდან, რომლის დაწერის სავარაუდო თარიღად 70 წ. ითვლება). აღსანიშნავია რომ ტაციტუსიცა და იოსებ ფლავიუსიც, საერთო ჯამში მწირ ცნობებს გვაწვდიან. William Benjamin Smith, „The Silence of Josephus and Tacitus", The Monist, Vol. 20, No. 4 (October, 1910), 510-550.
22. Tacitus XV, 44. Корнелий Тацит, Анналы, Малые произведения, Издание подготовили А. С. Бобович, Я. М. Боровский, М. Е. Сергеенко (Москва, 2010), 375. ტაციტუსი ძალიან ახალგაზრდა იყო იმ დროს, როდესაც რომის ხანძარი და მისი დამნაშავეების ძიება და დასჯა მოხდა, ამიტომ ისიც შემდგომში ამ ამბის თანამონაწილეთა ცნობებით ისარგებლებდა.
23. Hülsen, „The Burning of Rome under Nero", 45.
24. Ирина Свенцицкая, Раннее Христианство, 164.
25. საიმონ სებაგ მონტეფიორე, იერუსალიმი: ბიოგრაფია (თბილისი, 2012), 172-173.
26. იქვე, 173.
27. Henry A. Sanders, „The Number of the Beast in Revelation", Journal of Biblical Literature, Vol. 37, No. 1/2 (1918), 95-97.
28. Sanders, „The Number of the Beast in Revelation", 98-99.
ბიბლიოგრაფია
1. გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი. კეისრები. თბილისი, 2011.
2. მონტეფიორე საიმონ სებაგ. იერუსალიმი: ბიოგრაფია. თბილისი, 2012.
3. Bartlet, Vernon. „Paul in Rome". The Biblical World, Vol. 34, No. 5 (Nov., 1909).
4. Dinter, Martin T; Buckley, Emma. A companion to the Neronian age. Chichester, 2013.
5. Halsall, Paul. „Dio Cassius: Nero and the Great Fire 64 CE". Internet Ancient History Sourcebook [https://legacy.fordham.edu].
6. Hülsen, Ch. „The Burning of Rome under Nero". American Journal of Archaeology, Vol. 13, No. 1 (Jan. - Mar., 1909).
7. Sanders, Henry A. „The Number of the Beast in Revelation", Journal of Biblical Literature, Vol. 37, No. 1/2 (1918).
8. Smith, William Benjamin. „The Silence of Josephus and Tacitus". The Monist, Vol. 20, No. 4 (October, 1910).
9. Дуров Валерий. Нерон, или Актер на троне. Санкт-Петербург, 1994.
10. Свенцицкая Ирина. Раннее Христианство: Страницы Истории. Москва, 1987.
11. Корнелий Тацит. Анналы, Малые произведения. Издание подготовили А. С. Бобович, Я. М. Боровский, М. Е. Сергеенко. Москва, 2010.
ნიკა ხოფერია